Nieprawidłowe zachowania na drodze są przyczyną aż 85% wypadków. Nie zawsze wynikają one z braku umiejętności kierowania pojazdem. Decydujący wpływ na bezpieczne zachowanie na drodze mają cechy osobowościowe kierowcy. Inaczej mówiąc, nie każdy został stworzony, by być dobrym kierowcą.
Dyrektywa Rady Wsplnoty Europejskiej z 29 lipca 1991 r. określa minimalne normy dotyczące cech fizycznych i umysłowych niezbędnych do prowadzenia pojazdw, jakie musi spełnić przyszły kierowca. Zgodnie z wytycznymi, prawo jazdy nie powinno być wydane kierowcy z poważnymi chorobami i opźnieniami umysłowymi. Dokumentu nie może także otrzymać osoba dotknięta zaburzeniami zdolności oceniania i zachowania. Wszystkie te przeciwwskazania muszą wykryć psychologowie podczas badań obowiązujących kandydatw na kierowcw, a także osoby przechodzące badania okresowe. Wyniki tego typu badań pokazują, że około 4% osb nie spełnia wymogw umożliwiających bezpieczne funkcjonowanie za kierownicą samochodu i traci bądź nie otrzymuje uprawnień do prowadzenia pojazdw.
Kierowca wśród ludzi
Osoba wyjeżdżająca samochodem na drogę staje się uczestnikiem ruchu drogowego, a więc sieci powiązań między czterema elementami: drogą, swoim pojazdem, innymi uczestnikami ruchu oraz swoją osobowością i psychiką. W takich warunkach człowiek wchodzi w interakcje z innymi kierowcami, a jego cechy osobowości mogą zarwno sprzyjać bezpieczeństwu na drodze, jak i być dla niego przekleństwem. Od tego, czy człowiek potrafi trafnie ocenić swoje umiejętności, czy zna swoje słabe i silne strony, zależy, czy powoduje zagrożenie na drodze. Właściwe oszacowanie swoich umiejętności pozwala kierowcy znaleźć sposb działania w sytuacjach ryzykownych, stworzonych przez innych, pozwoli uniknąć zderzenia lub zmniejszyć jego skutki.
Ogromne znaczenie mają także inne sprawności psychiczne, czyli refleks, podzielność uwagi, koordynacja wzrokoworuchowa, prawidłowa ocena odległości, myślenie logiczne, a także typ układu nerwowego. Dlatego tak ważną rolę pełnić powinny w kształceniu kierowcw badania psychologiczne. Pełnią one przede wszystkim funkcję profilaktyczną i edukacyjną mwi psycholog transportu ze stowarzyszenia Droga i Bezpieczeństwo Anna Małdzińska. Po ukończeniu badań, należy dokładnie omwić z kierowcą uzyskane wyniki. Kierowca dowiaduje się dzięki temu o swoich możliwościach i ograniczeniach. Otrzymuje też konkretne informacje, jak postępować, aby zachować dobrą sprawność psychiczną, oraz w jaki sposb radzić sobie z ograniczeniami. Czasem konieczna jest wspłpraca z innymi specjalistami. Funkcje edukacyjną i profilaktyczną powinny też pełnić wykłady na temat psychologicznych aspektw bezpieczeństwa ruchu drogowego, sposobw radzenia sobie ze stresem, na kursach dla kierowcw dodaje Małdzińska.
Grupy ryzyka
Osobowość oraz cechy charakteru zmieniają się z wiekiem. Na przykład młodzi ludzie do 25. roku życia powodują trzykrotnie częściej wypadki drogowe niż osoby między 25. a 60. rokiem życia. Osoby powyżej 60 lat powodują wypadki dwa i pł raza częściej. Rżne są jednak przyczyny, dla ktrych osoby z tych dwch grup wiekowych często powodują zagrożenie na drodze. U osb młodych, decyduje niedojrzałość emocjonalna i społeczna, popisowy styl prowadzenia pojazdw oraz niesprawności w sferze intelektualno- poznawczej. Starsze osoby stają się zagrożeniem na drodze z powodu zaburzeń sprawności psychomotorycznej oraz niesprawności w sferze intelektualno-poznawczej.
Zachowania patologiczne na drodze:
kierowca personifikuje drogę, traktuje ją jak przeciwnika, ktrego chce pokonać w jak najkrtszym czasie: chełpi się, w jak krtkim czasie przejechał jakąś trasę;
instrumentalizuje innych uczestnikw ruchu drogowego, traktuje ich jak rywali (zawalidrogi), ktrzy przeszkadzają mu w swobodnym poruszaniu się po drodze;
uważa się za bardzo dobrego kierowcę, ktremu mało kto jest w stanie dorwnać;
zbyt często używa klaksonu jako narzędzia do wyrażania dezaprobaty wobec innych uczestnikw ruchu, pokazując w ten sposb swoją wyższość;
z premedytacją, niekiedy w celu wychowawczym, utrudnia innym jazdę (np. zajeżdża im drogę).
Psychologiczne niedoskonałości
Badania przeprowadzone przez Stowarzyszenie Psychologw Transportu w Polsce wykazały silny związek psychologicznych niedomogw z powodowaniem wypadkw drogowych. Dwa na trzy wypadki są wynikiem agresji lub patologicznego lęku kierowcy. W co drugim wypadku winny jest brak wystarczającej podzielności i koncentracji uwagi. W co trzecim za wypadek odpowia- da niedostateczna internalizacja norm społecznych, a także niska sprawność intelektualna. Wyniki badania pokazują rwnocześnie, że wszyscy kierowcy, ktrzy wzięli udział w kolizji, posiadali wystarczające umiejętności prowadzenia samochodu, a także znali przepisy ruchu drogowego zaliczyli bowiem egzamin na prawo jazdy.
Cztery patologie
Andrzej Markowski, wiceprzewodniczący Stowarzyszenia Psychologw Transportu w Polsce, wymienia cztery grupy kierowcw stwarzających zagrożenie na drodze. Każda z nich prezentuje pewien rodzaj patologicznego uczestnictwa w ruchu drogowym.
Pierwszą grupę stanowią kierowcy, ktrzy posiadają przymus bezustannego potwierdzania własnej wartości. Spowodowane jest to ich emocjonalną i społeczną niedojrzałością. Najbardziej niebezpieczne jest połączenie takiej postawy z niezdolnością do uwzględniania praw i interesw innych. Syndrom Mad Maxa jak nazywa to Markowski to zaburzenie dotykające głwnie ludzi młodych.
Na drodze nie brakuje kierowcw, ktrzy za cel obierają sobie wychowywanie innych uczestnikw ruchu. Wychowawcy to kierowcy, ktrzy nie tylko wyrażają krytykę świadomego łamania przepisw, ale także błędw niezawinionych. Okazują oni dezaprobatę wymowną gestykulacją, sygnałami świetlnymi, klaksonem czy też demonstracyjnym dawaniem nauczki np. zajeżdżaniem drogi winowajcom. Ich zabiegi stanowią często większe zagrożenie niż to, co było ich przyczyną.
Trzecim syndromem wymienionym przez Markowskiego jest Słodki Idiota. Kierowca tego typu udaje, że nie rozumie sensu przepisw drogowych. Kieruje się infantylnym egoizmem, ktry zwalnia go od wewnętrznej odpowiedzialności i poczucia przyzwoitości. Mowa o tych kierowcach, ktrzy zastawiają chodniki czy też wpychają się przed innych na skrzyżowaniu.
Wreszcie dla niektrych samochd jest miejscem, w ktrym mogą rozładowywać lęki, stresy i codzienne niepowodzenia. Takie osoby, bojąc się w życiu społecznym kontaktw z innymi ludźmi, oddzieleni od nich karoserią samochodu, nierzadko postanawiają pokazać światu, że też coś znaczą. Mogą więc dopuszczać się wyczynw, zagrażających życiu wszystkich uczestnikw ruchu.
Brawura największym grzechem
Tylko 15% wypadkw spowodowane jest awariami technicznymi samochodu, uszkodzeniami drogi, niewłaściwym zachowaniem pieszych. W pozostałych przypadkach odpowiedzialni za wypadki są kierowcy. W niewielu przypadkach przyczyną jest brak umiejętności. Znacznie częściej powodem jest brak umiejętności oceny swoich możliwości, prba zaistnienia na drodze czy też lęki za kierownicą. Najczęściej u podstaw patologicznego zachowania leży więc przekonanie o nieograniczonych umiejętnościach. Brawura jest największym grzechem na drodze. A ta jest konsekwencją ograniczonej inteligencji psychicznej i społecznej.
Zdaniem eksperta
Anna Małdzińska, psycholog transportu:
- Drogi są, jakie są, i trzeba do nich dostosować sposb prowadzenia pojazdu. Z dnia na dzień się nie poprawią. Ale czy dlatego musi być tak wiele wypadkw? Rozsądek, a także ostrożność przy złych drogach są szczeglnie potrzebne. A bywa, że jest to towar deficytowy. Wypadki nie przytrafiają się tylko innym, tamtym. Mogą także przytrafić się nam czy naszym bliskim i o tym trzeba pamiętać prowadząc pojazd.
