Natomiast niniejsze opracowanie nie zostało poświęcone samemu pojęciu „dobrej reputacji”, a sytuacji kiedy po utracie dobrej reputacji, w wyniku skazania za umyśle przestępstwo – ponownie można się nią legitymować – po tzw. „zatarciu skazania”.
USTAWA O TRANSPORCIE DROGOWYM
W nawiązaniu ww. pojęcia dobrej reputacji w Rozumieniu rozporządzenia 1071/2009/WE, należy zwrócić uwagę, iż reguluje kwestie, kiedy może ona być podważona – zatem czyny, które mogą spowodować – fakultatywnie utratę dobrej reputacji, a nie jak w przypadku Ustawy o transporcie drogowym tylko okoliczności powodujących obligatoryjną utratę dobrej reputacji. Kolejna różnica pomiędzy unijnym aktem, a naszą krajową ustawą, polega na tym, że w tym drugim akcie prawnym nie uregulowano wymogu dobrej reputacji zarządzającego transportem.
Odzyskanie dobrej reputacji na podstawie dwóch wyżej przywołanych aktów prawnych, to także zupełnie inne instytucje. W rozumieniu Rozporządzenia 1071/2009/WE w razie utraty dobrej reputacji można ją odzyskać poprzez zastosowanie środka rehabilitującego, który powinien być określony przepisami prawa krajowego, i odnosi się do dobrej reputacji osoby posiadającej Certyfikat Kompetencji Zawodowych, czyli zarządzającego transportem. Taki rehabilitujący – zgodnie z zapisami z projektu ustawy o zmianie Ustawy o transporcie drogowym – ma polegać na zwrocie dokumentu CKZ (który w wyniku utraty dobrej reputacji został zabrany), po ponownym przystąpieniu do egzaminu na Certyfikat Kompetencji Zawodowych i ukończeniu go z wynikiem pozytywnym. Z kolei w przypadku utraty dobrej reputacji w rozumieniu Ustawy o transporcie drogowym, co następuje przez skazanie wyrokiem za umyślne przestępstwo określone w ustawie, jedyną instytucją pozwalającą na ponowne „cieszenie” się dobrą reputacją jest zatracie skazania.
Przypomnijmy zgodnie z art. 5 ust. 3 pkt 1) lit a) Ustawy o transporcie drogowym przedsiębiorcy udziela się licencji jeżeli „członkowie organu zarządzającego osoby prawnej, osoby zarządzające spółką jawną lub komandytową, a w przypadku innego przedsiębiorcy - osoby prowadzące działalność gospodarczą, spełniają wymogi dobrej reputacji; wymóg dobrej reputacji nie jest spełniony lub przestał być spełniany przez te osoby, jeżeli: a) zostały skazane prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwa umyślne: karne skarbowe, przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, mieniu, obrotowi gospodarczemu, wiarygodności dokumentów, ochronie środowiska lub warunkom pracy i płacy albo innym przepisom dotyczącym wykonywania zawodu”. Zatem organ jest zobligowany na mocy art. 15 ust. 1 pkt. 1) lit a) Ustawy o transporcie drogowym do cofnięcia licencji na wykonywanie transportu drogowego przedsiębiorcy w przypadku skazania podmiotów, o których mowa ww. art. 5 za umyślne:
- przestępstwo skarbowe bez względu na przedmiot przestępstwa lub
- przestępstwo, którego „kategorie” wyliczono w lit. a) art. 5 Ustawy o transporcie drogowym.
PRZESTEPSTWA
Przepisy prawne kwalifikujące czyny zabronione, jako przestępstwa zostały uregulowane w Ustawie Kodeks Karny z dnia 6 czerwca 1997 r.. W kontekście utraty dobrej reputacji należy pamiętać, iż jej utrata z mocy prawa w rozumieniu Ustawy o transporcie drogowym następuje w przypadku tylko i wyłącznie w razie:
- skazania za przestępstwo UMYŚLNE – czyli za popełniony czyn zabroniony, jeżeli sprawca miał zamiar jego popełnienia, to jest chciał go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godził (art. 9 § 1 Kodeksu Karnego).
- skazania w ww. okolicznościach za przestępstwo przeciwko:
1. bezpieczeństwu w komunikacji,
2. mieniu, obrotowi gospodarczemu,
3. wiarygodności dokumentów,
4. ochronie środowiska lub
5. warunkom pracy i płacy albo
6. innym przepisom dotyczącym wykonywania zawodu”.
Zatem organ administracyjny jest zobligowany do cofnięcia licencji w razie skazania za przestępstwa ww. pkt 1 – 5, bez względu na to czy czyn bezprawny, za który nastąpiło skazanie nastąpił w związku z prowadzoną działalnością transportową czy nie pozostawał z taką działalnością w żadnym związku. Dla rozwiania takich wątpliwości kwestie te wielokrotnie rozważano w orzecznictwie m.in. w Wyroku NSA z dnia 18 października 2011 r. II GSK 1053/2010: „W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego przepis art. 5 ust. 3 pkt 1 lit. a u.t.d. nie daje żadnych podstaw do uznania, iż wolą ustawodawcy było powiązanie przestępstw wymienionych w opisanym katalogu z wykonywaną działalnością zawodową, a tym samym przyjęcie, że tylko skazanie za przestępstwa opisane w treści przytoczonego przepisu prawa, które pozostają w związku z wykonywaną działalnością mogą prowadzić do skutku w postaci utraty wymogu dobrej reputacji. Treść tego przepisu jest jasna i niedopuszczalna jest jego interpretacja zmierzająca do zawężania katalogu sytuacji, w których wymóg dobrej reputacji nie jest lub przestaje być spełniany”.
PRZESTĘPSTWA SKARBOWE
Natomiast przepisy prawne kwalifikujące czyny zabronione, jako przestępstwa skarbowe zostały uregulowane w Ustawie Kodeks Karny Skarbowy z dnia 10 września 1999 r.. I w tym przypadku dla utraty dobrej reputacji w myśl Ustawy o transporcie drogowym musi to być czyn zabroniony opisany w Kodeksie Karnym Skarbowym popełniony umyślnie tj. sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Zatem skazanie za każde przestępstwo skarbowe, bez względu na jego przedmiot ochrony organ administracyjny wydaje decyzję w przedmiocie cofnięcia licencji w skutek utraty dobrej reputacji, jeżeli tylko miało ono charakter umyślny.
SKAZANIE KIEROWCY
Należy także pamiętać, iż skazanie za przestępstwa umyślne rzutuje nie tylko na dobrą reputację osób, o których mowa powyżej, ale także w przypadkach określnych w Ustawie o transporcie drogowym także pozbawia zawodowych kierowców wykonywania tego zawodu. Taki stan prawny wynika z Ustawy o transporcie drogowym z art. 5 ustęp 3 pkt. 4) w myśl, którego: przedsiębiorca osobiście wykonujący przewozy i zatrudnieni przez przedsiębiorcę kierowcy, a także inne osoby niezatrudnione przez przedsiębiorcę, lecz wykonujące osobiście przewozy na jego rzecz, spełniają wymagania określone w przepisach ustawy, przepisach Ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz. U. Nr 30, poz. 151) oraz w innych przepisach określających wymagania w stosunku do kierowców, a także nie byli skazani prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwa umyślne przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, mieniu, wiarygodności dokumentów lub środowisku.
ZATARCIE SKAZANIA i jego skutki
Jak już to było wspomniane powyżej w przypadku skazania za przestępstwa, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt. 1) lit. a) osoba traci dobrą reputację, a odzyskuje ją dopiero po tzw. zatarciu skazania. O tym czym jest wspomniane zatracie skazania i jakie są jego skutki – poniżej. Instytucję zatarcia skazania reguluje Rozdział XII Kodeksu Karnego art. 106-108, a także art. 45 § 2 Kodeksu Karnego Skarbowego. Celem społecznym instytucji zatarcia skazania jest bez wątpienia fakt, iż skazanie za czyn zabroniony nie musiał obciążać człowieka przez całe jego dalsze życie. Tłumaczy się to rolą humanitaryzmu – jakim należy kierować się przy stosowaniu prawa, szczególności karnego.
Skutki zatarcia skazania.
W art. 106 Kodeksu Karnego użyto sformułowania „z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe”, co oznacza, że znikają konsekwencje prawne ukarania. „Nakazuje więc przyjęcie, że z prawnego punktu widzenia fakt skazania danej osoby za przestępstwo nie miał miejsca. Zatarcie skazania oznacza uznanie faktu skazania konkretnej osoby za konkretne przestępstwo za niebyłe” (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 11 marca 2010 r. IV KK 396/2009). Jest to swoistego rodzaju, przyjęcie fikcji, że sprawca nigdy nie był karany za przestępstwo. Powyższe znajduje poparcie w orzecznictwie w którym wyrażono pogląd, że: Skutkiem zatarcia skazania (...) za niebyłe uważa się nie tylko skazanie, lecz również samo popełnienie przestępstwa. Oznacza to wprowadzenie fikcji prawnej, że do popełnienia przestępstwa w ogóle nie doszło. W aspekcie pozytywnym od chwili zatarcia skazania prawdziwe - z punktu widzenia porządku prawnego jest zatem stwierdzenie, że danego przestępstwa nie popełniono.(...) (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 10 listopada 2010 r. IV KK 326/2010).
Jednocześnie należy mieć na uwadze, iż zakazane jest wyciąganie w stosunku do osoby, której zatarto skazanie jakichkolwiek negatywnych konsekwencji związanych z karalnością. W orzecznictwie zwrócono uwagę, na fakt, który budzi sporo wątpliwości – otóż zauważono, iż negatywnych skutków z powodu karalności nie można wyciągać od chwili, w którym zatarcie nastąpiło. Jeśli podjęto jakieś czynności jeszcze przed zatarciem to pomimo, iż do momentu zakończenia sprawy nastąpiło zatarcie – przyjmujemy moment, w którym czynności podjęto, czyli tak jakby ta osoba była karana: „ZATARCIE SKAZANIA SPRAWIA, ŻE Z FAKTU UPRZEDNIEGO SKAZANIA NIE MOGĄ BYĆ WYCIĄGANE NEGATYWNE SKUTKI PRAWNE. NIE JEST TO RÓWNOZNACZNE Z BRAKIEM SKUTKÓW PRAWNYCH ZACHOWANIA ZAISTNIAŁEGO WTEDY KIEDY SKAZANIE FUNKCJONOWAŁO W PORZĄDKU PRAWNYM” (Wyrok SN - Izba Karna z dnia 7 kwietnia 2010 r. V KK 10/2010).
Ukarany może już legitymować się niekaralnością, co ma znaczenie szczególnie w związku z wykonywaniem pracy zawodowej czy pełnieniem różnych funkcji społecznych. Zatarcie skazania, tak rozumiane, obejmuje łącznie karę i środek karny. W przypadku zatarcia skazania wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych. W związku z powyższym – osoba w stosunku do, której nastąpiło zatarcie skazania, a wobec której wcześniej wydano decyzję o cofnięciu licencji z powodu utraty licencji – odzyskuje dobrą reputację, i może ponownie ubiegać się o jej wydanie. Jednakże nawet pomimo zatarcia skazania nie można starać się o uzyskanie nowej licencji wcześniej, niż po upływie 3 lat od dnia, w którym decyzja o cofnięciu licencji stała się ostateczna (art. 15 ustęp 5 ustawy o transporcie drogowym).
KIEDY NASTĘPUJE ZATARCIE SKAZANIA
Zatarcie skazania następuje samoistnie z mocy prawa albo na wniosek skazanego. Czas po jakim możemy starać się o zatarcie skazania albo kiedy następuje ono z mocy prawa regulują odpowiednio przepisy Kodeksu Karnego, które znajdują zastosowanie także w przypadku skazania za przestępstwa skarbowe.
I. 10 LAT z mocy prawa (art. 107 § 1 i § 3 kk)
W razie skazania na karę pozbawienia wolności:
- wymienioną w art. 32 pkt 3 Kodeksu Karnego (trwającą najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat)
- karę 25 lat pozbawienia wolności,
- dożywotniego pozbawienia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania (w przypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności od uznanie jej za wykonaną) lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
II. 5 LAT na wniosek (art. 107 § 2 kk)
Sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli spełnione są jednocześnie dwie poniższe przesłanki:
- skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego,
- wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat.
III. 5 LAT mocy prawa (art. 107 § 4 kk)
W razie skazania na:
- grzywnę albo
- karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania;
IV. 3 LATA na wniosek (art. 107 § 4 kk)
W razie skazania na: grzywnę albo karę ograniczenia wolności, na wniosek skazanego sąd może zarządzić zatarcie skazania już po upływie 3 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania
V. 1 ROK z mocy prawa (art. 107 § 5 kk)
W razie odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia.
VI. INNE TERMINY (art. 107 § 6 kk)
Jeżeli orzeczono środek karny (NIE KARĘ), zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania. Jednakże jeżeli wobec skazanego orzeczono grzywnę (KARA) lub środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania. Nie dotyczy to środka karnego jakim jest - obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 39 pkt 5 kk). Powyższe zapisy znajdują odpowiednio zastosowanie do zatarcia skazania w odniesieniu do środków karnych wymienionych w art. 22 § 2 pkt 2-7 Kodeksu Karnego Skarbowego (art. 45 § 2 kks). Istotnym jest, aby składając wniosek o zatarcie skazania uzasadnić, iż skazany przestrzegał porządku prawnego. Jako uzasadnienie do takiego wniosku warto dołączyć kopie dokumentów potwierdzających podnoszenie kwalifikacji zawodowych, prace charytatywne, aktywny udział w życiu społecznym. Na pewno w przypadku kierowców zawodowych istotnym jest wskazanie na wykonywanie tego zawodu, posiadanych uprawnień i wskazanie, jak to często bywa, iż jest to jedyne źródło utrzymania.
SKAZANIE ZA DWA PRZESTEPSTWA
W przypadku kiedy sprawcę skazano za dwa lub więcej nie pozostających w zbiegu przestępstw za które wydano odrębne wyroki, jak również jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań (art. 108 kk). Zatem nawet jeśli upłynął już okres za który możliwe byłoby zatarcie skazania za skazanie, które nastąpiło wcześniej w czasie, to zatarcie jego następuje wraz z upływem terminu uprawniającego do zatracie skazania późniejszego. Przywołane powyżej zagadnienie było przedmiotem postanowienia SN - Izba Karna z dnia 23 marca 2010 r. III KK 339/2009, w którym wyjaśniono:
„BIEG OKRESÓW OKREŚLONYCH W ART. 107 K.K., DECYDUJĄCYCH O ZATARCIU SKAZANIA Z MOCY PRAWA LUB UPRAWNIAJĄCYCH DO ZATARCIA SKAZANIA W DRODZE ORZECZENIA SĄDU, NIE MOŻE BYĆ LICZONY ODRĘBNIE DLA POSZCZEGÓLNYCH WYROKÓW, DOTYCZĄCYCH SPRAWCY SKAZANEGO ZA DWA LUB WIĘCEJ PRZESTĘPSTW NIEPOZOSTAJĄCYCH W ZBIEGU. BIEG TYCH OKRESÓW ROZPOCZYNA SIĘ W TAKIEJ SYTUACJI OD DATY WYKONANIA, DAROWANIA LUB PRZEDAWNIENIA WYKONANIA KARY ORZECZONEJ OSTATNIM DOTYCZĄCYM SPRAWCY WYROKIEM, A ZATARCIE SKAZANIA MOŻE NASTĄPIĆ WYŁĄCZNIE W ODNIESIENIU DO WSZYSTKICH WYROKÓW DOTYCZĄCYCH KONKRETNEGO SPRAWCY”. Zatem zatracie skazania to nowa szansa w życiu, jaką dał nam ustawodawca i dlatego warto z niej skorzystać dla własnego dobra jak najwcześniej poprzez złożenie wniosku o zatracie skazania nie czekając, aż zatarcie nastąpi z mocy prawa – przekreślając kolejne lata życia. W szczególności w świecie transportu drogowego.
